Wasomi wengi wameandika nasaha nyingi kuhusu mnyambuliko wa vitenzi. Wamejaribu kufafanua na kuaini vitenzi katika makumbo jinzi wawezavyo, hata wakati mwingine wamevitenda na kuvitendua vitenzi wakidhani kuwa hizo ni kauli tofauti. Lakini mimi nimetunga mfumo ambao ndio bora na kamilifu kuweza kuelewa vitenzi. Hii ni kutokana na ufahamu kuwa kuna aina mbili ya vitenzi
  • 1. vitenzi vya vitendo; na
  • 2. vitenzi vya hali.

    MNYAMBULIKO WA VITENZI KUTOKANA NA VITENDO

    MTENDAJI KITENDO MTENDEWA
    MZIZI MAZOEA KUENDELEA TIMILIFU KUENDELEA TIMILIFU
    1. (a) (Ku)fanya- kwa niaba yake mwenyewe (Hu)fanya (Kina)fanywa (Kime/Kili)fanyika (Ana)jifanya
    (Ana)jifanyia
    (Ame/Ali)jifanyia
    (b) (Ku)jifanyia (Hu)jifanya
    (Hu)jifanyia
    (Kina)jifanya
    (Kina)jifanyikia
    (Kime/Kili)jifanya
    (Kime/Kili)jifanyikia
    (Ana)jifanyia (Ame/Ali)jifanya
    (Ame/Ali)jifanyia
    2. (a) (Ku)fanya –kwa niaba ya mwingine (Hu)fanyia (Kina)fanywa (Kime/Kili)fanyika (Ana)fanyiwa (Ame/Ali)fanyiwa
    (b) (Ku)fanyisha (Hu)fanyisha (Kina)fanyika (Kime/Kili)fanyika (Ana)fanyishwa (Ame/Ali)fanyishwa
    3. Kufanya kwa niaba ya kufanyizana (a) (Ku)tedeana
    (b) (Ku)fanyiana
    (Hu)tendeana
    (Hu)fanyiana
    (Vina)tendeana
    (Vina)fanyana
    (Vime/Vili)tendekiana
    (Vime/Vili)fanyikiana
    (Wana)tendeana
    (Wana)fanyana
    (Wame/Wali)tendeana
    (Wame/Wali)fanyana



    MNYAMBULIKO WA VITENZI KUTOKANA NA HALI


    HALI (ilivyo/ iliopo) MTENDAJI/KITENDAJI MTENDEWA/KITENDEWA
    SABABISHIKA k.m.
  • amekuja
  • ni mwema
  • HALI (Inavyo/ Ilivyo SABABISHWA (Aliye, Kilicho)SABABISHA Hatima ya (Aliye/Kilicho)SABABIKIWA
    SABABIKA k.m.
  • shiba
  • lala
  • choka
  • furahi
  • k.m
  • shibishwa
  • lalishwa
  • choshwa
  • furahishwa
  • k.m
  • shibisha
  • lalisha
  • chokesha
  • furahisha
  • k.m
  • fiwa
  • furahia
  • *Imefanyiwa marekebisho tarehe: Aprili 4, 2014

    1. 0

      Add a comment

    2. Ngeli za Kiisukha- lahaja ya Kiluhya

      Lahaja ya Kiisukha ina ngeli kumi na moja zifuatazo.

      Ngeli katika lahaja hii zinaainika vizuri hata kushinda

      za Kiswahili. Hii ni kwa sababu nomino zote katika kila

      ngeli zina viambishi awali zinazolingana

      ISHI – IBI

      UKO – ICHI

      IHI – ISI

      • Shilenje - Bilenje
      • Shililwa – Bililwa
      • Shisoko – Bisoko
      • Shitapu – Bitapu
      • Musala - Misala
      • Mukhono - Mikhono
      • Munwa - Minwa
      • Mutuka - Mituka
      • Mbatsu - Mibatsu
      • Inzu - Tsinzu
      • Ingubu - Tsingubu
      • Ingokho - Tsingokho
      • Indeche - Tsideche
      • Injila - Tsinjila

      ILI –AKA

      ULU –ITSI

      KHU

      • Lyiengu - Mengu
      • Lichiko - Machiko
      • Liyika - Mayika
      • Likhuba - Makhuba
      • Lino - Mino
      • Lwimbo -Tsinyimbo
      • Lubele – Tsimbele
      • Lulimi –Tsilimi
      • Lulomaloma -Tsilomaloloma
      • Khuilukhaka
      • Khuyetsetsa
      • Khuchenda
      • Khukona

      UYU – ABA

      AKA

      UBU

      • Mwana - Bana
      • Mtu - Bandu
      • Muhubi – Bihubi
      • Mwami - Bami
      • Mabele
      • Matsi
      • Malwa
      • Bushindu
      • Buyanzi
      • Buleli
      • Bupusi
      • Bucheli

      AHA, UMU, AHO

      TSI

      • Abundu
      • Mubundu
      • Abundu
      • Tsindolo
      • Tsingutsa
      • Tsimbindi
      0

      Add a comment

    3. Wasomi wengi wameandika nasaha nyingi kuhusu mnyambuliko wa vitenzi. Wamejaribu kufafanua na kuaini vitenzi katika makumbo jinzi wawezavyo, hata wakati mwingine wamevitenda na kuvitendua vitenzi wakidhani kuwa hizo ni kauli tofauti. Lakini mimi nimetunga mfumo ambao ndio bora na kamilifu kuweza kuelewa vitenzi. Hii ni kutokana na ufahamu kuwa kuna aina mbili ya vitenzi
    4. 1. vitenzi vya vitendo; na
    5. 2. vitenzi vya hali.

      MNYAMBULIKO WA VITENZI KUTOKANA NA VITENDO

      MTENDAJI KITENDO MTENDEWA
      MZIZI MAZOEA KUENDELEA TIMILIFU KUENDELEA TIMILIFU
      1. (a) (Ku)fanya- kwa niaba yake mwenyewe (Hu)fanya (Kina)fanywa (Kime/Kili)fanyika (Ana)jifanya
      (Ana)jifanyia
      (Ame/Ali)jifanyia
      (b) (Ku)jifanyia (Hu)jifanya
      (Hu)jifanyia
      (Kina)jifanya
      (Kina)jifanyikia
      (Kime/Kili)jifanya
      (Kime/Kili)jifanyikia
      (Ana)jifanyia (Ame/Ali)jifanya
      (Ame/Ali)jifanyia
      2. (a) (Ku)fanya –kwa niaba ya mwingine (Hu)fanyia (Kina)fanywa (Kime/Kili)fanyika (Ana)fanyiwa (Ame/Ali)fanyiwa
      (b) (Ku)fanyisha (Hu)fanyisha (Kina)fanyika (Kime/Kili)fanyika (Ana)fanyishwa (Ame/Ali)fanyishwa
      3. Kufanya kwa niaba ya kufanyizana (a) (Ku)tedeana
      (b) (Ku)fanyiana
      (Hu)tendeana
      (Hu)fanyiana
      (Vina)tendeana
      (Vina)fanyana
      (Vime/Vili)tendekiana
      (Vime/Vili)fanyikiana
      (Wana)tendeana
      (Wana)fanyana
      (Wame/Wali)tendeana
      (Wame/Wali)fanyana



      MNYAMBULIKO WA VITENZI KUTOKANA NA HALI


      HALI (ilivyo/ iliopo) MTENDAJI/KITENDAJI MTENDEWA/KITENDEWA
      SABABISHIKA k.m.
    6. amekuja
    7. ni mwema
    8. HALI (Inavyo/ Ilivyo SABABISHWA (Aliye, Kilicho)SABABISHA Hatima ya (Aliye/Kilicho)SABABIKIWA
      SABABIKA k.m.
    9. shiba
    10. lala
    11. choka
    12. furahi
    13. k.m
    14. shibishwa
    15. lalishwa
    16. choshwa
    17. furahishwa
    18. k.m
    19. shibisha
    20. lalisha
    21. chokesha
    22. furahisha
    23. k.m
    24. fiwa
    25. furahia
    26. *Imefanyiwa marekebisho tarehe: Aprili 4, 2014

    27. Katika juhudi ya kusanifisha / kufasahanisha lugha ya Kiswahili hapa Kenya wadao wengi wazidi kupendekeza kuundwa kwa tume la kitaifa litalosimamia maswala ya lugha. Pendekezo hili ni nzuri, ila hakuna ajuaye itatimika lini kwa vile lazima sheria kutungwa, kupitishwa bungeni na kutiliwa saini na rais.

      Wakati bado tunaongoja hayo sioni mbona idara za vyuo vikuu ambavyo vinafundisha Kiswahili visiungane na kutengeza jopo ambalo linawezasanifisha na kufasahanisha lugha hii. Kufikia wakati huu kuna vyuo na vyuo vikuu vingi hapa nchini – vya umma na vya kibinafsi –ambavyo vimeanza kufunza Kiswahili.

      Faida ya kufanya hivyo ni kuwa, ni rahisi sana vyuo hivi kuleta ufanisi na mabadiliko yayotakikana. Hii kwa sababu

      1. Vina uwezo mkubwa wa kutetea na kueneza matakwa ya lugha kwa kuwafikia watu mashuhuri na wenye ushawishi kwa urahisi. Hii inawezajumlisha wanasiasa, waalimu na wachapishaji.

      2. Vina uwezo wa kutunga misamiati na isitilahi kwa kuhusisha wasomi katika fani (na taaluma) zingine chuoni.

      3. Jopo hili  linawafikia watu wengi kwa kuwa vyuo vimetapaka sehemu zote nchini.

      4.  Pia Vyuo hivi vinaweza kufadhili vikao na usambazaji wa hatua zinachukuliwa na jopo hilo.

      Basi, wahadhiri wafanye halahala kuunda jopo hili.

      0

      Add a comment




    28. "Ingawa neno changamoto limetumika zaidi, lakini matumizi ya neno hili yanakosewa. Changamoto maana yake ni jambo au hali inayotia ari. Pia hamu ya kufanya jambo, hamasa. Hata hivyo, linavyotumika linatakiwa kuwa na maana ya matatizo. Kwa mfano Shule ya Mkuyuni inakabiliwa na matatizo mengi yakiwemo upungufu wa walimu wa masomo ya sayansi."


      Stephen Maina (2014)

      2

      View comments



    29. Demokrasia inashauri kuwa: maoni ya wachache yasikizwe hata kama ni yale ya wengi ndio itapewa mamlaka. Kawaida msimamo wangu kwenye mambo mengi kuhusu jinsi ya kuimarisha na kukuza lugha ya Kiswahili hukinzana na ya wengi. Kuna wakati ambapo ni mimi ndiye huwa nimekosea na mwingine ambao ni wao wenzangu ndio huwa wenye walakini.

      Wakati huu nimeamua kukosoa kupigiwa debe na ‘kutukuzwa’ kwa ngeli kama mhimili mkubwa wa lugha ya Kiswahili. Na, nitafanya hivyo kwa kutoa sababu mbili. Kwanza, hakuna lugha nyingine ulimwenguni ambayo (mimi ninaifahamu) inayoharibu wakati wake mwingi kutengeneza ngeli na kulazimisha watu kuzikariri kama eti ni nyimbo ama mashairi. Hili ni jambo la kweli kwa lugha zenye ushawishi mkubwa ulimwenguni kama Kingereza na pia kwa zile zenye kufahamika vijijini pekee, kama yangu ya mama- ambayo ni Kiluhya. Pili, ni kuwa msamiati wa lugha zote siku hizi unapanuka kwa haraka mno kutokana na utunzi na ubunifu wa vitu na dhana kufuatia  ongezeko la teknolojia na utafiti.

      Sababu yangu hiyo ya kwanza labda haina ushawishi sana kwa vile ni athari (mtoto) wa mzazi wa ile ya pili. Lakini, nikitumia mfano wa nyanya wangu, ambaye hasa ndiye alinichochea kukaidi ngeli za lugha yeyote ile, yeye ni mzungumzaji hodari wa lugha yake ingawa hakuenda shule na hakuna wakati ambapo utampata akivuruga kauli za lugha hiyo yake. Nilijiuliza mimi hapo, “Ni vipi anafahamu ‘ngeli’ za lugha yake barabara hivyo?”  Ndipo nikafanya utafiti wangu wa dharura na kugundua kuwa tangu awe mtoto alifundishwa kutamka sentensi  ama mawazo yake kikamili na kwa ukamilifu, na sio kwa  kudondoa dondoa  sehemu zake chache jinsi tunavyofanya katika Kiswahili.

      Kwa hiyo, yeye anafahamu bayana katika lugha yake kwamba kusema:“ mtoto huyu ni wangu” ni sahihi na kusema “mtoto hiki ni changu” ni makosa. Alifafanuliwa hayo na jamii hata bila kutundikiwa  mafunzo kabambe ya ‘ngeli’. Hii ni kumaanisha kuwa, labda kuna uwezekano  wa lugha kufunzwa moja kwa moja bila kutafutiwa ‘mbinu za kitaalam'.

      Sababu yangu niliyotoa ya pili hapo juu inaweza kuangazwa na kutetewa kwa kina kwenye njia nne zifuatazo.   Kutangulia, wanalugha wanaoshurutisha watu kukumbatia ngeli wanataka tuamini kwamba maneno yote mapya yatakayozaalishwa kwenye lugha hii yataingia barabara kwenye ngeli hizi amabazo wametutugia. Dhana hiyo huenda iwe ya ukweli lakini, hatuwezi kuithibitisha hadi mustakabali ufike; ila, hakuna anayejua kesho kuna nini?

      Kisha kutegemea ngeli sana kuna dhibiti lugha ya Kiswahili kwa kuwa sarufi ni fani moja tu ya lugha hii. Bado tuna matumizi ya Kiswahili kama lugha kuu ya kuendeleza Msimu Jamii, Fasihi, Siasa, Sayansi na Sanaa. Nakumbuka wakati moja niliandika kwenye hadithi “...kesho usiku mwezi atakapotokeza sura yake...”,  mhariri aliibadilisha iwe “...kesho usiku mwezi itakapokeza sura yake...”. Hakufahamu kuwa nilikuwa ninatumia mbinu ya tashihisi kuongezea tungo langu ladha. Kwake, ngeli haifai ‘kuvurugwa’ hata katika fani ya fasihi!

      Tena, kwa kuzingatia sarufi iliopo wakati huu, tunapata kuwa bado kuna maneno yanayosumbua kama vile maswali yanaoulizwa kwa mtandao wa gafkosoft.com, moja lilikuwa -jina maiti limo kwenye ngeli gani?. Watu wengine walionelea labda maiti liwekwe kwenye ngeli U-WA ilihali, wengine walionelea linafaa liwe kwenye ngeli ya I-ZI? Na pande zote mbili zina  sababu tosha za kutetea misimamo yao. Funzo hapa nikwamba- mikumbo yawezakwepo ila, kanuni ya kupangilia maneno/majina katika mikumbo hao ikosekane.

      Halafu pia, wanangeli husisitiza kuwa ni nomino (majina) ndio inayowekwa kwenye makundi ya ngeli lakini, kuna vitenzi hasa vya HALI ambavyo vinaonekana kuathiriwa na mitindo ya ngeli. Kwa mfano hali kama ufupi, urefu, uadilifu, ugeni na uchovu. Yote  haya yanaonekana kuainika kwenye ngeli ya ‘U’. Hii ni kizibiti kuwa kazi ya kutunga ngeli katika Kiswahili ni tamrini ya udhanifu tu.

      Kumalizia ningependa kufafanua kuwa sipingi kuwepo kwa ngeli katika Kiswahili kwa kuwa kila lugha ina ngeli. Ila, tatizo langu ni kule kuinuliwa kwa ngeli kuwa nguzo ya kutatua shida zote za kisarufi. Na hivyo, kupewa nafasi kubwa kwenye vitabu ilhali hazitatui shida zote. Ngeli  katika lugha kwa mtazamo wangu inafaa kuungana na sarufi ya lugha yenyewe (kwa jinsi kama vile nyanya wangu anavyozungumza Kiluhya). Anafanya hivyo kwa kufahamu sarufi ya lugha yake kutokana na mazoea ya matumizi tu.

      *Katika makala haya nimeandika nyanya wangu na wala si nyanya yangu. 

      Tafauti ni hii:
      Nikienda sokoni na ninunue nyanya na kitungu - nyanya hiyo ni yangu.

      Lakini, nikienda nyumbani kumtembelea mama wa mama (au wa baba wangu). Huyo ni nyanya wangu.

      Kiswahili kitukuzwe..
      0

      Add a comment


    30. Aathari   -Makavazi

      Adabu   -Dhambi

      Adimika   -Chekwa

      Adimu   -Maujudi

      Adinasi   -Wadinasi

      Ajinabi   -Janabi

      Ajinabi   -Jitanibu

      Akali   -Akidi

      Alika   -Msungo

      Ambata   -Mtego

      Ami   -Hau

      Andama   -Sabiki

      Apizo   -Tabano

      Arijojo   -Mwelekeo

      Asili   -Shabaha
      0

      Add a comment

    31. TR>
      FANYA NGUMU KUWA NGUMU LETA AFYA TOA AFYA
      • Kakamea
      • Kausha
      • Koroweza
      • Gandisha
      • Yabisisha
      • Kauka
      • Kaukiana
      • Lema
      • Mamanika
      • Ng’ang’ana
      • Nyaa
      • Susuwaa
      • Ponya
      • Ganga
      • Kifu
    32. Tibu
    33. Agua
    34. Topoa
      • Ugua
      • Fusika
      • Jeruhi
      • Tonesha
      • Zirai
      • Dhuru
      • Wengwa
      FANYA RAHISI KUWA RAHISI LETA BONGONI TOA BONGONI
      • Rahisisha
      • Lainisha
      • Yeyusha
      • Legeza
      • Labua
      • Lainika
      • Legea
      • Ombojea
      • Pandia
      • Tanabahi
      • Tabiri
      • Kumbuka
      • Dhani
      • Fafanua
      • Tabiri
      • Fikiri
      • Zingatia
      • Kadiria
      • Sahau
      • Puuza
      • Kanganya
      • Fumba
      • Sulikisha
      FANYA SAWA KUWA SAWA LETA UBAYA TOA UBAYA
      • Tengeneza
      • Sawazisha
      • Shabiana
      • Lipa
      • Panza
      • Paruza
      • Randa
      • Seza
      • Lingana
      • Toshana
      • Fanana
      • Kufu
      • Mithili
      • Suluhia
      • Wafiki
      • Dhii
      • Dhulumu
      • Dhuru
      • Duia
      • Korofisha
      • Kosa
      • Rekebisha
      • Adhibu
      • Kong’ota
      • Para
      • Punga
      • Shaliki
      FANYA OVYO KUWA OVYO LETA/TIA MARINGO TOA MARINGO
      • Chopeka
      • Kuruza
      • Okoteza
      • Babia
      • Vongea
      • Paraza
      • Rasha
      • Timua
      • Vunganyiza
      • Vunjuka
      • Jenguka
      • Bomoka
      • Jifanya
      • Jiona
      • Jinata
      • Jinaki
      • Jitwaza
      • jipodoa
      • Nyongea
      • Nyenyekea
      • kongowea
      FANYA BORA KUWA BORA LETA NAFASI TOA NAFASI
      • Piga msasa
      • imarisha
      • Fana
      • Noga
      • Nawiri
      • Fukua
      • Nega
      • Pisha
      • Omoa
      • Pekenya
      • Tanua
      • Temua
      • Achama
      • Jaza
      • Fukia
      • Ziba
      • Tuna
      • Tutia
      KUWA NA MANUFAA KOSA MANUFAA LETA HADHI TOA HADHI
      • Nufaika
      • Faidi
      • Tikika
      • Koya
      • Fanikiwa
      • Hasirika
      • Filisika
      • Heshimu
      • Enzi
      • Thamini
      • Stahi
      • Tandaraki
      • Baika
      • Shaua
      • Purukusha
      • Dhalilisha
      • Dharau
      • Dhihaki
      • Dhili
      • Dunisha
      • Hafifisha
      • Hakiri
      • Adhiri
      • Teremu
      KUWA NA (MARINGO) KOSA MARINGO LETA NGUVU TOA NGUVU
      • Ringa
      • Jifutua
      • Jisifu
      • Jigamba
      • Jiketua
      • jivuna
      • Tii
      • Kongoweleka
      • Jikomba
      • Jika
      • Himiza
      • Rudufu
      • Shadidi
      • Shajiisha
      • Simika
      • Dhoofika
      • Tambarisha
      • Sambarisha
      • Tepua
      • Tohoa
      • Vuguza
      • Zambea
      • Chujua
      KUWA NA (UZURI) KOSA (UZURI) LETA MANUFAA TOA MANUFAA
      • Pendeza
      • Faa
      • Fana
      • Memeteka
      • Nakshika
      • Noga
      • Piku
      • Rutubika
      • Vunana
      • Korofisha
      • Nakisika
      • Oza
      • Peketeka
      • Vunda
      • Halifika
      • Saidia
      • Timirya
      • Tajirisha
      • Vuna
      • Wia
      • Finga
      • Buga
      • Hasiri
      • Filisi
      • Fisidi
      KUWA NA UCHAFU KOSA UCHAFU LETA UCHAFU(NI) TOA UCHAFU(NI)
      • Chafuka
      • Najisika
      • Kululika
      • Takata
      • Nang’anika
      • Sukutuliwa
      • Suuza
      • Takaswa
      • Toharika
      • Chafua
      • Najisi
      • Nawa
      • Safisha
      • Fagia
      • Osha
      • Fua
      • Oga
      • Kokoa
      • Nadhifu
      • Pangusa
      • Singa
      FANYA NGUMU KUWA NGUMU LETA AFYA TOA AFYA
      • Kakamea
      • Kausha
      • Koroweza
      • Gandisha
      • Yabisisha
      • Kauka
      • Kaukiana
      • Lema
      • Mamanika
      • Ng’ang’ana
      • Nyaa
      • Susuwaa
      • Ponya
      • Ganga
      • Kifu
      • Tibu
      • Agua
      • Topoa
      • Ugua
      • Fusika
      • Jeruhi
      • Tonesha
      • Zirai
      • Dhuru
      • Wengwa
      FANYA RAHISI KUWA RAHISI LETA AKILINI TOA AKILINI
      • Rahisisha
      • Lainisha
      • Yeyusha
      • Legeza
      • Labua
      • Lainika
      • Legea
      • Ombojea
      • Pandia
      • Tanabahi
      • Tabiri
      • Kumbuka
      • Dhani
      • Fafanua
      • Tabiri
      • Fikiri
      • Zingatia
      • Kadiria
      • Sahau
      • Puuza
      • Kanganya
      • Fumba
      • Sulikisha
      LETA UKWELI LETA UFAHAMU LETA HABARI LETA MFANANO
      • Kiri
      • Chambua
      • Fafanua
      • Tafiti
      • Hakikisha
      • Thibiti
      • Funza
      • Fundisha
      • Eleza
      • Fafanua
      • Tafiti
      • Soma
      • Fumbua
      • Gundua
      • Taarifu
      • Arifu
      • Ambia
      • Pasha
      • Simulia
      • Tabii
      • Iga
      • Linganisha
      • Tathmini
      • Thamini
      • Tosheza
      • Fananisha
      FANYISHA (UPESI) ENDA UPESI FANYIKA GAFLA LETA MPIGO
      • Himiza
      • Angusa
      • Harakisha
      • Swaga
      • Harakisha
      • Parakasa
      • Kimbia
      • Timua
      • Fyeka
      • Futuka
      • Chapua
      • Angusa
      • Serereka
      • Shutuliwa
      • Shungwa
      • Fukuza
      • Parakachua
      • Tanabahi
      • Shtukia
      • Papata
      • Gogota
      • Gonga
      • Piga
      • Chapa
      • Tandika
      • Charaza
      • Nyuka
      ELEKEZA VIZURI FANYA HISANI LETA TEGEMEO FANYA (POLEPOLE)
      • Shauri
      • Waidhi
      • Rai
      • Funza
      • Hutubia
      • Adibu
      • Sihi
      • Nasihi
      • Adili
      • Tajamali
      • Taradhia
      • Tetea
      • Bisha
      • Tubu
      • Tunuka
      • Kirimu
      • Akifia
      • Adhini
    35. Tumaini
    36. Tegemea
    37. Ahidi
    38. Amini
    39. Angukia
    40. Tarajia
      • Chirizika
      • Derereka
      • Nyemelea
      • Daraji
      • Nyata
      • Dema
      • Nyiririka
      • Tona
      • Kokota
      • Tundiza
      • Vizia
      LETA SHAKA LETA UBAYA LETA RAHA LETA UCHOVU
      • Tuhumu
      • Vigaviga
      • Wayawaya
      • Angema
      • Papatika
      • Uka
      • Chukia
      • Udhia
      • Vuaza
      • Zia
      • Sinya
      • Tamani
      • Furahisha
      • Burudisha
      • Tumbuiza
      • Sirima
      • Kimwa
      • Chokesha
      • Chosha
      • Goga
      • Angama
      0

      Add a comment

    41. Je, umekuwa unasumbuka kupata neno maalum lakutumia katika juhudi ya kuandika au kuzungumza kwa Kiswahili? Basi una bahati kwa maana mkumbu huu utakusaidia kupata neno hilo upesi. Tafadhali changia kwa kukosoa au kusifu juhudi hii..
      ENDA (JUU) WEKA (JUU) PELEKA (JUU) KUWA (JUU)
      • Inuka
      • Kwea
      • Ima
      • Simama
      • Puruka
      • Paa
      • Chipuka
      • Paraga
      • Rufai
      • Beba
      • Tukuza
      • Eleka
      • Anika
      • Walia
      • Tunguta
      • Rusha
      • Tawaza
      • Inua
      • Lengeta
      • Simamisha
      • Nyanyua
      • Bai
      • Pandisha
      • Ning’inia
      • Elea
      ENDA (JUU YA) WEKA (JUU YA) PELEKA (JUU YA) KUWA (JUU YA)
      • Panda
      • Kwaruza
      • Tandaraki
      • Tambuka
      • Vuka
      • abiri
      • Omeka
      • Angika
      • Pagaa
      • Tundika
      • Pakaa
      • Zongomeza
      • Pakata
      • Paua
      • Funika
      • Jahabu
      • Papasa
      • Parusa
      • Dara
      • Tekenya
      • Teleka
      • Valisha
      • Wamba
      • Sugua
      • Kalia
      • Lalia
      • Elea
      ENDA (CHINI) WEKA (CHINI) PELEKA (CHINI) KUWA (CHINI)
      • Tua
      • Tama
      • Ng’atuka
      • Dondoka
      • Chupa
      • Chonota
      • Poromoka
      • Tumbukia
      • Angusha
      • Bomoa
      • Ezua
      • Bwaga
      • Pakua
      • Teremsha
      • Shusha
      • Bubuta
      • Mwaga
      • Shukisha
      • Beza
      • Angua
      • Keti
      • Lala
      • Anguka
      ENDA (MBELE /YA) WEKA (MBELE/YA) PELEKA (MBELE/YA) KUWA (MBELE)
      • Kabili
      • Pita
      • Endelea
      • Auka
      • Wajibika
      • Dirizi
      • Pwezua
      • Tanguliza
      • Wasilisha
      • Kadimisha
      • Biringa
      • Hidi
      • Ongoa
      • Kabilisha
      • Vuta
      • Akania
      • Tangulia
      • Ongoza
      ENDA (NYUMA/YA) WEKA (NYUMA /YA) PELEKA (NYUMA/YA) KUWA (NYUMA)
      • Pwezua
      • Pitwa
      • Fuata
      • Inzia
      • Lunga
      • Andama
      • Uya
      • Chelewesha
      • Limatia
      • Fungasha
      • Subirisha
      • Regesha
      • Bekua
      • Chonomoa
      • Rudisha
      • Uyisha
      • Chelewa
      • Selea/
      • Sehelea
      ENDA (UPANDE) WEKA (UPANDE) PELEKA (UPANDE)
      • Chopea
      • Tua
      • Dapia
      • Elemea
      • Lekeza
      • Lengeta
      • Beta
      • Pechea
      • Bisha
      • Boshoa
      • Chana
      • Pasua
      • Chenga
      • Pindua
      • Geuza
      • Pasi
      • Kunja
      • Chuchia
      • Elekeza
      • Perepesa
      ENDA (NJE) WEKA (NJE) PELEKA (NJE) KUWA (NJE)
      • Toka
      • Benuka
      • Fumbuka
      • Chanuka
      • Toa
      • Tupa
      • Ondoa
      • Benua
      • Chokoa
      • Chopoa
      • Komboa
      • Rina
      • Sokoa
      • Zikua
      • Futua
      • Tolewa
      • Achwa
      ENDA (NJE YA) WEKA(NJE YA) PELEKA (NJE YA)
      • Ondoka
      • Vuja Tongwa
      • Futa
      • Pakua
      • Cheleza
      • Gubua
      • Kokonoa
      • Ng’oa
      • Ondoa
      • Toa
      ENDA (KANDO) WEKA (KANDO) PELEKA (KANDO) KUWA (KANDO)
      • Jitanibu
      • Chapuka
      • Hepa
      • Chuna
      • Pagua
      • Bari
      • Changata
      • Changua
      • Bagua
      • Bawibu
      • Baidisha
      • Kengeua
      • Kopesa
      • Pambaniza
      • Bisha
      • Jibari
      • Tengua
      • Jitenga
      • Tetereka
      ENDA NDANI WEKA NDANI PELEKA NDANI KUWA (NDANI)
      • Ingia
      • Ingilia
      • Toma
      • Bobea
      • Bokoa
      • Bonyea
      • Dudumia
      • Chakura
      • Ingiza
      • Alike
      • Bugia
      • Kia
      • Chomea
      • Pakia
      • Undama
      • Egesha
      • Dunga
      • Toboa
      • Choma
      • Penyeza
      • Fuma
      • Pekecha
      • Sheheni
      • Fungwa
      • Fungiwa
      ENDA (KOMBO) WEKA (KOMBO) PELEKA (KOMBO) KUWA (KOMBO)
      • Siria
      • Petua
      • Sesereka
      • Siga
      • Pecha
      • Zinga
      • Danda
      • Chechea
      • Kunja
      • Geuza
      • Pitua
      • Funikiza
      • Kadhibisha
      • Geuza
      • Potoa
      • Kunjika
      • Geuka
      • Fundikiza
      • Beta
      ENDA (KARIBU WEKA (KARIBU) PELEKA (KARIBU KUWA (KARIBU)
      • Karibia
      • Songea
      • Egema
      • Jongea
      • Vinjari
      • Husisha
      • Kumba
      • Kumbatia
      • Fikisha
      • Soza
      • Itisha
      • Kutana
      • Pakana
      • Patana
      • Tabaruku
      • Alikwa
      ENDA (MBALI) WEKA (MBALI) PELEKA MBALI KUWA (MBALI)
      • Uka
      • Vogomea
      • Futahi
      • Ajihi
      • Ficha
      • Bashiri
      • Ahirisha
      • Tengua
      • Tuma
      • Tupa
      • Umua
      • Vuruga
      • Vurumiza
      • Agizwa
      • Furusha
      • Fukuza
      Ambalika
      ENDA (IMARA) WEKA (IMARA) PELEKA IMARA KUWA (IMARA)
      • Imarika
      • Jasiri
      • Sitawi
      • Dumu
      • Imarisha
      • Zatiti
      • Zinda
      • Shikilia
      • Jenga
      • Himili
      • Himiza
      • Imarisha
      • Stahimili
      • Zatitika
      ENDA MAHALI WEKA MAHALI PELEKA MAHALI KUWA MAHALI
      • Safari
      • Baidika
      • Buguika
      • Gura
      • Hama
      • Amboa
      • Hemera
      • Hiji
      • Paki
      • Bandika
      • Hawilisha
      • Fukuza
      • Angasa
      • Atika
      • Hamisha
      • Furusha
      • Kokota
      • Soza
      • Sunza
      • Wasili
      • Fika
      • Zuru
      • Shinda
      • Hudhuria
      • Kaa
      ENDA KOTE WEKA KOTE PELEKA KOTE KUWA KOTE
      • Zurura
      • Potea
      • Hangaika
      • Hanja
      • Pepa
      • Tokomea
      • Riaria
      • Sumba
      • Yoyoma
      • Tofautika
      • Bwagaza
      • Wamba
      • Ambua
      • Tibua
      • Binafsisha
      • Pasua
      • Tenganisha
      • Chambua
      • Chagua
      • Changua
      • Tofautisha
      • Siri
      • Siga
      • Limki
      • Halibu
      • Pasha
      • Ambukiza
      • Sambaza
      • Gawa
      • Chucha
      • Popoa
      • Bumburusha
      • Vavagaa
      • Tapaka
      • Zagaa
      • Peperuka
      • Samboa
      • Sara
      • Shamiri
      • Enea
      • Tawanyika
      • Tapakaa
      • Farakana
      ENDA PAMOJA WEKA PAMOJA LETA PAMOJA KUWA PAMOJA
      • Andamana
      • Adi
      • Dirika
      • Shiriki
      • Chegama
      • Hashiri
      • Jumlisha
      • Shikamisha
      • Sanya
      • Ambata
      • Fumba
      • Lehemu
      • Zoa
      • Bana
      • Funganya
      • Koroga
      • Biganya
      • Changanya
      • Taifisha
      • Shona
      • Akifia
      • Shikanisha
      • Linganisha
      • Gongana
      • Shikamana
      • Ungana
      • Changamana
      • Miminika
      • Oana
      • Rundika
      • Shikilia
      • Patana
      FANYA NYINGI KUWA NYINGI LETA MACHONI TOA MACHONI
      • Ongea
      • Ongeza
      • Gawa
      • Pwa
      • Seta
      • Zonga
      • Kithiri
      • Tendesa
      • Ongezeka
      • Sheneza
      • Shonana
      • Fuma
      • Kithirika
      • Tazama
      • Angalia
      • Dhihiri
      • Fichua
      • Lenga
      • Wajihi
      • Ficha
      • Nyerereza
      • Sitiri
      • Lengalenga
      • Potea
      FANYA CHACHE KUWA CHACHE LETA/TIA MDOMONI TOA MDOMONI
      • Punguza
      • Punja
      • Titika
      • Chuja
      • Punguka
      • Kula
      • Tafuna
      • Chubuwa
      • Bugia
      • Onja
      • Gida
      • Dumia
      • Fundia
      • Gugumia
      • Kukumia
      • Komba
      • Tapika
      • Dorora
      • Tema
      • Ongea
      • Rema
      • Kema
      • Kemea
      • Puliza
      • kokomosha
      FANYA KUBWA KUWA KUBWA LETA/TIA MKONONI TOA MKONONI
      • Chuchuka
      • Kubaza
      • Nonesha
      • Limbisha
      • Nyambua
      • Pevua
      • Bohadi
      • Anjaza
        Kua
      • Pea
      • Komaa
      • Panuka
      • Refuka
      • Nenepa
      • Nyorora
      • Vuvumika
      • Shika
      • Bania
      • Kamata
      • Bigija
      • Binya
      • Chukua
      • Daka
      • Dhibiti
      • Twaa
      • Churupuka
      • Tupa
      • Pokonya
      • Epua
      • Achia
      • Fungulia
      • Iba
      • Kupua
      FANYA NDOGO KUWA NDOGO LETA/TIA UZURI TOA UZURI
      • Rarua
      • Tinya
      • Kata
      • Kasimu
      • Kecheka
      • Vunja
      • Momonyoa
      • Checha
      • Mwafua
      • Nyofua
      • Puuka
      • Sega
      • Vunjika
      • Rudi
      • Ruka
      • Konda
      • Farakana
      • Kumbaa
      • Kundadika
      • Via
      • Runda
      • Pogoka
      • Pojaa
      • Punguka
      • Pwea
      • Tosa
      • Pamba
      • Darizi
      • Rembesha
      • Hariri
      • Iva
      • Kolea
      • Kwatua
      • Memeta
      • tarizi
      • Haribu
      • Rembua
      • Kwaruza
      • Pambua
      • Vuruga
      • Pujua
      0

      Add a comment




    42. Ninafuraha kuungana na nyinyi leo kwa hiki kitendo ambacho kitaandikwa kwa kumbukumbu kama maandamano makubwa ya ukombozi katika salua ya taifa letu.

       

      Miongo kumi iliyopita mwamerikani shujaa ambaye nyuma ya kivuli cha mnara wake tumesimama leo, aliweka saini kwa hati ya azimio ya mapinduzi. Hiyo amri ilikuja kama mhimili angavu ya matumaini kwa mamilioni ya watumwa wenye ngozi nyeusi ambao walikuwa wakiteketezwa kwa hari ya dhuluma kali. Ilikuja kama alfajiri ya shangwe baada ya kifungo cha usiku mrefu.

       

      Lakini miaka mia moja baadaye, mtu mweusi bado hana uhuru. Miaka mia moja baadaye, maisha ya mtu mweusi bado imelemezwa kwa pingu za ubaguzi na nyororo za unyanyapaa.

       

      Miaka mia moja baadaye, mweusi anaishi katika kiziwa pweke cha umaskini akizingirwa na bahari ya ukwasi wa mali na maendeleo

       

      Miaka mia moja baadaye, mweusi anaendelea kuzorota akiwa pembeni mwa jamii ya Marekani na anajipata akiwa mkimbizi nchini mwake mwenyewe. Hiyo basi tumekuja hapa leo kuigiza hali hii ya aibu.

       

      Kwa njia moja tumekuja hapa kwenye kitivo cha taifa letu kutaka kukidhiwa cheki. Waanzilishi wa jamhuri yetu waliandika mambo ajibu katika katiba na tangazo la uhuru, walitilia saini cheti cha muamana ambacho kila Mmarekani alistahili kuwa mrithi. 

       

      Hii hati ilikuwa agano kuwa watu wote, ndiyo watu weusi pamoja na watu weupe walihakikishiwa haki yao halisi ya uhai, huria na kutafaraji.

       

      Ni bayana leo kwamba Marekani imeasi hiyo hundi kwa kutazama maisha ya wananchi wake walio na rangi ngozini. Badala ya kutii huu mkataba adhimu, Marekani imempa mtu mweusi hundi bandia, hundi ambayo imerudishwa imeandikwa “hakuna pesa” lakini tumekataa kuamini kwamba benki ya haki imetiwa taflisi. Tumekataa kuamini kuwa kuna ufukara kwenye hazina ya uadilifu ya taifa hili. Kwa hivyo tumekuja kuwasilisha hii cheki- cheki ambayo kwa kuwasilishwa itakidhi utajiri wa uhuru na uhifadhi wa haki. Pia tumekuja mahali hapa stahifu kukumbusha Marekani ajila moto moto ya wakati huu. Sasa sio wakati wa kutabaradi na kujikokota kwa maringo ama kumeza dawa za kutuliza maumivu ili tiba iahirishwe hadi badaye.  Sasa ni wakati wa kudai ahadi zote za kidemokrasia. Sasa ndio wakati wa kuamka kutoka kwa giza na bonde hafifu la kutengwa na kuingia kwa baraste angavu ya uhaki kwa wote. Sasa ndio wakati wa kuinua taifa letu kutoka kwa mchangarau mwepesi wa uonevu na kuipeleka kwa mwamba thabiti wa kiundugu. Sasa ndio wakati wa kufanya haki kuwa dhahiri kwa watoto wote wa Mungu.

       

      Itakuwa hali ya kuponza kama taifa litapuuzilia hii hima ya wakati huu. Huu msimu wa masika ya kutoridhika kwa mweusi hautapita hadi tuwe na msisimko wa kiangazi cha uhuru na usawa. Elfu moja mia kenda na sitini na tatu sio mwisho ila ni mwanzo. Wale walio na matarajio kuwa mweusi alihitaji tu kupwita na kutoa stima mwilini kisha atatosheka watapata pigo la mshtuko mkali kama taifa litarudi kuwa hali-kawaida. Hakutakuwa na kumpumzika wala tabaradi Marekani hadi mweusi apate haki yake ya raia huru. Kimbunga kali cha kukaidi kitaendelea kutetemsha misingi ya taifa letu hadi siku yenye mwangaza wa haki utapoingia.

       

      Lakini kuna jambo lazima niwaambie watu wangu ambao wamesimama kwa ukingo vuguvugu unaoelekea kwenye kasri ya uadilifu. Katika harakati ya kupigania mahala petu stahiki, tusipatikane na hatia ya kutenda uhalifu. Heri tusikate kiu ya utashi wa uhuru kwa kukunywa kutoka kombe la hasira na chuki.

       

      Milele lazima tufanye mapambano yetu tukiwa kwa daraja ya juu kuzingatia uanadamu na nidhamu. Tusiruhusu ubunifu wa vita hivi uporomoshwe kuwa wa mabavu. Tena na tena, lazima tuinuke kwa madaha na kujibu vita vya mabavu kwa vita vya kiroho. Mbinu hii mwafaka ya vita ambayo imekumbatiwa na jamii ya mweusi inafaa itutoe kwa kuwashuku wazungu wote kwa ujumla kwa kuwa wengi wa ndugu zetu weupe, jinsi wamedhihirisha kwa kujitokeza kwao hapa leo, wameshakubali kuwa mustakabali wao umeshikana na wetu. Wameshakubali kuwa uhuru wao umeambatana barabara na uhuru wetu. Hatuwezi kutembea pekee yetu.

       

      Tunavyotembea, lazima tuahidi kuwa tutaendelea kusonga mbele. Hatuwezi kurudi nyuma. Kuna wale wanaowauliza watetezi kabambe wa haki za uraia, “Mtatosheka lini?” hatuwezi kutosheka kamwe kama mweusi ndiye mpokezi wa dhuluma za kuhofisha za ukatili wa polisi. Hatuwezitosheka kama bado miili zetu, wakati zimechoka kutokana na usafiri mrefu haziwezipata mapumziko kwenye mikahawa barabarani wala kwenye hoteli za jijini. Hatuwezikutosheka kama bado maendeleo ya mtu mweusi ni tu kutoka kijiji duni kidogo na kuhamia kijiji duni kikubwa. Hakuna vile tutatosheka kama bado watoto wetu wanavuliwa utu wao na kuibiwa uungwana wao na mabango milangoni yalizoandikwa “Watu weupe pekee” hatuwezi kutosheka kama mweusi mzawa wa Mississippi hawezi kupiga kura na mweusi kutoka New York anaamini hata hana haja ya kupiga kura hiyo. La, la hatujatosheka na hatutatosheka hadi haki itiririke chini kama maji na wema kama mto mkubwa.

       

      Na si kuwa sinafahamu kwamba wengine wenyu mmefika hapa kutokana na majaribio na mateso mengi. Wengine wenu wamekuja hapa kutoka rumande hivi majuzi. Wengi kutoka sehemu ambazo malilio yenyu ya kutafuta haki iliwaacha na mapigo ya mawimbi ya kusulubiwa na kufuatwa na upepo wa ukatili wa polisi. Mmekuwa mashujaa kwa kuteseka kwa kiubunifu. Endeleeni kufanya kazi kwa imani kuwa mateso na kudhulumiwa huvutia ukombozi.

       

      Rudini kule Mississippi, rudini kule Alabama, rudini kule Carolina Kusini,  rudini kule Georgia,  rudini kule,  Louisiana, rudini kule vijijini duni na kwa majiji yetu ya Kaskazini mkijua hii hali inawezabadilishwa na itabadilishwa. Tusiendelee kufadhaika kwenye bonde la kutamauka.

       

      Nawambieni leo, marafiki zangu, ingawa tunakabiliwa na shida hizi leo na kesho, bado niko na ndoto. Ndoto iliyo na mizizi thabiti kwenye ndoto ya Marekani.

       

      Ninayo ndoto kuwa siku moja nchi hii itainuka na kutekeleza mambo halisi ya huu mwito: “Tunaamini ukweli huu kuwa dhahiri: kuwa wanadamu wote waliumbwa wawe sawa.”

       

      Ninayo ndoto kuwa siku moja kwenye milima nyekundu ya Georgia wana wa watumwa wa kale na wana wa mabwenyenye wa kale wataketi pamoja kwa meza moja ya undungu.

       

      Ninayo ndoto kuwa siku moja hata jimbo la Mississippi, jimbo linaloteketea kwa joto la dhalala na kuteketea kwa joto la minyanyaso, litabadilika liwe kisima cha huru na haki.

       

      Ninayo ndoto kuwa wanangu wane ambao ni wadogo siku moja wataishi kwa taifa ambalo hawatathaminiwa kwa rangi ya ngozi yao ila kwa uwezo na kitiba yao.

       

      Ninayo ndoto leo

       

      Ninayo ndoto kuwa siku moja, kule Alabama na wabaguzi wake sugu, na gavana wao mwenye midomo yenye kudondoka maneno kejeli na yenye kukebehi, siku moja huko huko Alabama watoto wachanga wanaume na wasichana weusi watashikana mikono na watoto wachanga wavulana na wasichana weupe kama ndugu na dada.

       

      Ninayo ndoto leo

       

      Ninayo ndoto kuwa siku moja kila bonde litainuliwa, na kila kilima na mlima utashushwa, mahali penye matuta patalainishwa na penye gurufa patanyooshwa na utukufu wa Mungu utatokelezea na watu wote watauona kwa pamoja.

       

      Hii ndio matumaini yetu. Hii ndiyo imani nitarudi kusini nayo. Kwa hii imani tutawezakuchomoa kijiwe cha kukomboa kutoka mlima mkubwa wa kubana. Kwa hii imani tutaweza kugeuza makelele udhia ya taifa letu kuwa wimbo mahili wa undungu. Kwa hii imani tutawezafanya kazi kwa pamoja, kusali pamoja kuteseka pamoja, kufungwa gerezani pamoja, kupigania haki zetu pamoja, tukijua kuwa siku moja tutakuwa huru.

       

      Hiyo ndio itakuwa siku, hiyo ndio itakuwa siku ambayo watoto wote wa Mungu wataimba kwa kuipa maana mpya, “Nchi yangu, ni nchi yenye utamu wa huru, na hivyo ninaimba. Nchi ambayo babu zangu waliishi, nchi ya sifa ya kuwa ya kuhijiwa kutoka pande zote za milimani acha kengele ya huru zilie.”

       

      Na kama Marekani itakuwa taifa kubwa, haya lazima yafanyike. Kwa hivyo acha kengele ya huru zilie kutoka juu ya vilima potevu vya New Hampshire. Acha kengele za huru zilie kutoka kwa milima kubwa ya New York. Acha kengele za huru zilie kutoka milima yenye urefu usio na kifani wa Pennsylvania!

       

      Acha kengele za huru zilie kutoka vilele vyenye kofia za theluji za Rockies Colorado!

       

      Acha kengele za huru zilie kutoka magema yaliyokunjika ya California!

       

      Lakini sio hayo tu; acha kengele za huru zilie kutoka mlima wa mwamba wa Georgia!

       

      Acha kengele za huru zilie kutoka mlima unaotazama wa Tennessee!

       

      Acha kengele za huru zilie kutoka kila kilima na kichuguu cha Mississippi. Kutoka pande zote za mlima, acha kengele za huru zilie.

       

      Na hayo yatakapofanyika, tutaporuhusu  kengele za huru zilie, zitapolia kutoka kila kijiji na kila boma, kutoka kila jimbo na kila jiji, tutawezakuharikisha ile siku ambayo kila mtoto wa Mungu, weusi na weupe, Wayahudi na watu wa mataifa, Waprotestani na Wakatoliki watawezakushikana mikono na kuimba wimbo wenye maneno ya kidini ya mtu mweusi “ Niko huru mwishowe! Niko huru mwishowe! Ahsante Mola wema, tuko huru mwishowe!”

       
      0

      Add a comment

    Blog Archive
    About Me
    About Me
    Loading
    Dynamic Views theme. Powered by Blogger.